[Arkas]

Ο Κωνσταντίνος ο Μέγας είχε θέσει τα θεμέλια στην Κωνσταντινούπολη για ιερό ναό αφιερωμένο στην Σοφία του Θεού. Η εκκλησία αυτή κτίστηκε από τον γιο του Κωνστάντιο σε ρυθμό βασιλικής και καταστράφηκε από φωτιά το 532 μΧ κατά τη στάση του Νίκα. Τότε ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός αποφάσισε να ανοικοδομήσει την εκκλησία και ανέθεσε το έργο στον Ανθέμιο τον Τραλλιανό και στον Ισίδωρο τον Μιλήσιο, τους καλύτερους αρχιτέκτονες της εποχής σύμφωνα με τον Προκόπιο.

Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 23 Φεβρουαρίου του 532 μΧ. Η εκκλησία οικοδομήθηκε χωρίς να υπολογιστεί το οικονομικό κόστος και με υλικά από διάφορες περιοχές της Αυτοκρατορίας. Το έργο περατώθηκε υπό την επίβλεψη του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού σε πέντε μόλις χρόνια και τα εγκαίνια τελέστηκαν στις 23 Δεκεμβρίου του 537 μΧ. Λέγεται μάλιστα ότι ο Ιουστινιανός ενθουσιασμένος από το αποτέλεσμα, δόξασε τον Θεό και είπε την γνωστή φράση "Νενίκηκά σε Σολομών" (σε έχω νικήσει Σολομώντα), αναφερόμενος στον Ναό του Σολομώντα και συγκρίνοντάς τον με την Αγία Σοφία. Η Εκκλησία μας τιμά την μνήμη των εγκαινίων της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας στις 23 Δεκεμβρίου.

Η Αγία Σοφία είναι ο πρώτος ναός σε ρυθμό βασιλικής με τρούλλο. Ο συνδυασμός της κατά μήκος εκτεινόμενης βασιλικής με τον τρουλλωτό ναό απασχολούσε για πολλά χρόνια τους αρχιτέκτονες. Η Αγία Σοφία θεωρείται ως η τελειότερη βασιλική με τρούλλο και έχει κάποια στοιχεία από ναούς οκταγωνικούς με κόγχες. Οι θόλοι στους ναούς ήταν ένα στοιχείο πολύ συνηθισμένο στην ιουστινιανική αρχιτεκτονική. Οι οπτόπλινθοι (τούβλα) χρησιμοποιήθηκαν ως υλικό για την κατασκευή των τρούλλων, αλλά οι Βυζαντινοί, σε αντίθεση με τους Ρωμαίους, δεν χρησιμοποίησαν ξυλότυπα (καλούπια). Το πρόβλημα της στήριξης του βάρους του τρούλλου, που είχε παρατηρηθεί και σε ειδωλολατρικούς ναούς όπως το Πάνθεον στη Ρώμη, αντιμετωπίστηκε πολύ έξυπνα.

Η εκκλησία έχει μήκος 75 μέτρα και πλάτος 70 μέτρα. Ο τρούλλος έχει περίμετρο 32 μέτρα και φωτίζεται από 40 παράθυρα. Το υψηλότερο σημείο του τρούλλου έχει ύψος 56 μέτρα. Εκατό κολόνες από πολυτελές μάρμαρο υποστηρίζουν τα τόξα και τους θόλους. Τέλος το ιερό της Αγίας Σοφίας δεν κοιτάζει ακριβώς προς την ανατολή αλλά αποκλίνει λίγο προς τον νότο. Επί Ιουστινιανού η Αγία Σοφία είχε 1000 κληρικούς, επί Ηρακλείου 600 κληρικούς απ' τους οποίους οι 80 ήταν πρεσβύτεροι, οι 150 διάκονοι, οι 25 ψάλτες και οι 75 θυρωροί.

Ο σεισμός που χτύπησε την Κωνσταντινούπολη τον Μάιο του 558 προκάλεσε βλάβες στην Αγία Σοφία και ο αρχιτέκτονας Ισίδωρος κατέρριψε τον τρούλλο και κατασκεύασε νέο μεγαλύτερο. Ο τρούλλος επισκευάστηκε ξανά το 987 επί Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου και το 1317 επί Ανδρονίκου Β του Παλαιολόγου.

Η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε πρώτη φορά απ' τους Λατίνους Σταυροφόρους και πολλά πολυτελή σκεύη και άγια λείψανα μεταφέρθηκαν από τους Σταυροφόρους στη Δύση. Ο επικεφαλής των Βενετών Σταυροφόρων, δόγης Ερρίκος Δάνδολος, τάφηκε στην Αγία Σοφία το 1205. Το 1453, κατά την Άλωση της Πόλης, πλήθος αμάχων που είχαν καταφύγει μέσα στην εκκλησία σφαγιάσθηκε από τους Οθωμανούς. Η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε τζαμί και προστέθηκαν γύρω της μιναρέδες. Οι Οθωμανοί εκγύμνωσαν το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας από οποιοδήποτε στολίδι μπορούσε να έχει υλική αξία και καλύψαν με ασβέστη τις άγιες εικόνες.

Από το 1847 ως το 1849 έγιναν επισκευές στην Αγία Σοφία από τους Ιταλούς Fossati, επί σουλτάνου Αβδούλ Μετζίτ (Abdul Medjid). Κατά τις επισκευές ξεσκεπάστηκαν, προσωρινά, τα μωσαϊκά από τους τοίχους και τους θόλους και απεικονίστηκαν στο έργο του Γερμανού Salzenberg το 1854.

Η Αγία Σοφία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη στη συνείδηση του λαού με την Κωνσταντινούπολη και με τις χαμένες πατρίδες.

.