Πάτμος, "Αποκάλυψη" τώρα !

ARGI · #1 26-04-2013, 20:20

ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΚΑΙ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ.

Η Πάτμος ανήκει στους τόπους όπου τα ήθη και έθιμα δεν αναβιώνουν απλά, αλλά αποτελούν μια άρρηκτη συνέχεια.
Ο κύκλος του Ορθόδοξου εκκλησιαστικού χρόνου ξεκινά από τον 1ο μ.Χ αιώνα μιας και ο τόπος αυτός αξιώθηκε τύχει της Θείας Χάριτος και Ευλογίας. Ο σπόρος του Μαθητή της Αγάπης Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου που βρέθηκε εδώ εξόριστος έπεσε σε γη εύφορη και άνθησε.Τον 11ο αιώνα ο ταπεινός Μικρασιάτης Μοναχός Χριστόδουλος ο Λατρηνός επέλεξε την «έρημον όλην και κεχερσωμένην και υπό των ακανθών και των άλλων συρφετών συνεσκιασμένην και άβατον και δια το του τόπου άνυδρον παντάπασιν άνικμον» Πάτμο για να ανυψώσει «θυμίαμα εύοσμο» το Βυζαντινό Καστρομονάστηρο με Αυτοκρατορική συμπαράσταση. Στην οργάνωση της Μονής που αφιέρωσε στον Ευαγγελιστή Ιωάννη συμπεριέλαβε και το τυπικό της Λαύρας του Οσίου Σάββα που με την πάροδο των αιώνων διαμορφώθηκε ως «Πατμιακό Τυπικό» με στοιχεία που δεν απαντώνται ούτε στο Άγιον Όρος.
Για τους μη μυημένους το τυπικό συμπεριλαμβλανει το σύνολο των οδηγιών και των διατάξεων για το πώς και πότε πρέπει να τελούνται οι ακολουθίες της Εκκλησίας.
Το «Πατμιακό Τυπικό» λοιπόν ελκύει και τις μέρες αυτές της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα με δρώμενα που τεκμηριωμένα αποπνέουν « τον ένδοξο μας βυζαντινισμό».
Στην μεσαιωνική Χώρα ( με το γεραρό καστρομονάστηρο του Ευαγγελιστή Ιωάννη του Θεολόγου), στη Σκάλα (το επίνειο που αρματώθηκε απ' τους καραβοκύρηδες της Χώρας, σαν εξαφανίστηκε ο κίνδυνος της πειρατείας) και στον Κάμπο ( από τις πρώτες οικιστικές, κατ' εξοχήν αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν κατά τον 11ο αι μ.Χ.), ξεδιπλώνονται στιγμές και δρώμενα κατανυκτικά και φορτισμένα με τις στιγμές των ημερών.

ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ - ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
«Καλή Βαγιανή» λένε στην Πάτμο από την τελευταία Κυριακή των Νηστειών. Από την Βαγιοφορεμένη Κυριακή ανοίγουν οι σελίδες του συγκινησιακού κλίματος .
Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ιωσήφ, του γιου του Ιακώβ, που αναφέρεται στη Παλαιά Διαθήκη και στην άκαρπη συκιά, που την καταράστηκε ο Χριστός και ξεράθηκε μ' ένα του λόγο.
Η Μεγάλη Τρίτη είναι αφιερωμένη στην παραβολή των Δέκα Παρθένων με το μελωδικότατο Τροπάριο της Κασιανής στην βραδυνή απόλυση.
Η Μεγάλη Τετάρτη είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας που μετανόησε, πίστεψε στο Χριστό και άλειψε τα πόδια του με μύρο. Τη Μεγάλη Τετάρτη τελείται και η τελευταία προηγιασμένη λειτουργία. Είναι η μέρα που ο κάθε Πατινιώτης με την οικογένειά του θα τρέξει στην ενορία του για το «μέρωμα», στο Μυστήριο του αγίου Ευχελαίου που ψάλλεται κατά την «Τάξη» από 7 ιερείς. Το στάρι του ευχελαίου πάντα οι παλιές Πατινιές το ρίχνανε στα ντουλάπια για να αποτρέψουν την είσοδο των ενοχλητικών ερπετών. Οι γεωργοί θα τον αναμίξουν με το στάρι της σποράς για να μην «κουφάνει» ενώ θα φυλαχθεί και στο συρτάρι για να «πληθύνουν τα χρήματα».

ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ- ΝΙΠΤΗΡΑΣ.
Το «αντίδωρο» της μέθεξης σήμερα, Μ. Πέμπτη στην Πάτμο λέγεται «Μαργαρίτης» από τον οποίο εξάγεται ο Άγιος Άρτος, ο οποίος θα φυλαχτεί στο αρτοφόριο για τις ανάγκες των πιστών όλο το χρόνο.
Λίγο πριν το μεσημέρι στο καθολικό της Μονής, δώδεκα ιερείς και μοναχοί ντυμένοι μ' ομοιόμορφα πορφυρόχρυσα βυζαντινά άμφια ,με τις μεγάλες καστροκαμπάνες, ν ΄ αναπάλλονται στον ρυθμό των ιερών στιγμών με τον Πεντηκοστό ψαλμό σε ήχο βαρύ είναι έτοιμοι να ακολουθήσουν το Πατμιακό Τυπικό σε ένα δρώμενο σπάνιo.

Θα αναπαραστήσουν τις συγκλονιστικές στιγμές που προηγήθηκαν της σύλληψης του Κυρίου τη Μ. Πέμπτη , τον Μυστικό Δείπνο και την προσευχή στον κήπο της Γεθσημανής.
«Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα «ανήκει στην κατηγορία των αυθεντικών βυζαντινών αναπαραστάσεων των Παθών που γνώρισαν και στη Δύση διάδοση, εκεί με τη χαρακτηριστική ονομασία των «μυστηρίων», μας πληροφορεί ο συγγραφέας Ι.Μ.Χατζηφώτης. Αυτές οι αναπαραστάσεις, ξεκίνησαν, κατά τον Καθηγητή Φαίδωνα Κουκουλέ , «από τις αρχές του Δ΄μ.Χ αιώνα ως «αντίποδας» του θεάτρου που υμνούσε το δωδεκάθεο και ήταν προσφιλές θέαμα για το λαό της εποχής».
Περιλαμβάνεται στο Τυπικό του Αγίου Σάββα και προφανώς τελείται από τον 11ο αιώνα, με την ίδρυση της Μονής, στο καθολικό ή την αυλή της.
Η αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου, περι τον 16ο αιώνα μεταφέρθηκε στον εκτός της Μονής χώρο και γίνεται ως τις μέρες μας σε μια απ' τις πλατείες της Χώρας, πότε Δυτικά, σ΄αυτήν που φέρει το όνομα του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου, ή αν ο καιρός δεν το επιτρέπει, Ανατολικά, στην πλατεία της Αγιά- Λε (σ)βιάς ή Πατριάρχου Θεοφίλου Παγκώστα όπως λέγεται σήμερα, διότι εκεί εκφωνήθηκε ένας από τους πιο ιστορικούς λόγους κατά την Έναρξη της Επανάστασης του 21.
Μεγάλη Πέμπτη στη ζωή του νησιού..
Το μεσημεριανό φαγητό περιλαμβάνει γιαπράκια (ντολμαδάκια)με φρέσκα αμπελόφυλλα και βραστά χλωροκούκκια, κατ εξαίρεση λόγω του Νιπτήρα, με λάδι.
Από τις ολάνθιστες «γαβέθες» , όπως λένε στο νησί τις μεγάλες χτιστές μεγάλες γλάστρες των αυλών τους οι Πατινιές θα διαλέξουν τα πιο ευωδιαστά πολύχρωμα λουλούδια τους και θα τα στείλουν στην ενορία τους. Εκεί, από το απομεσήμερο βρίσκονται κοπέλες και στολίζουν τον Επιτάφιο, επιστρατεύοντας την δεξιοσύνη τους. Θέλουν να έχουν τον καλύτερο Επιτάφιο του νησιού. Στους δρόμους πηγαινοέρχονται από τα σπίτια στους φούρνους, οι «νταβάδες» με τα κουλούρια. Σε όχι πολύ μακρινά χρόνια τον τόνο τους στη διαδικασία έδιναν και τα κλαδιά που μοσκοβόλαγαν καθώς καίγονταν στους σπιτικούς φούρνους που είχε κάθε αυλή. Τα κουλούρια, σε σχήμα φιδωτό, της φόρμας ή του μύλου και πολλά μ' ένα κόκκινο ή πράσινο αυγό στη μέση. Είναι «περασμένα» και με ένα μίγμα αυγού για να γυαλίσουν στο ψήσιμο και να γίνουν ακόμη πιο νόστιμα.

Μεγάλη Παρασκευή .
Ο Μεσσίας του Ισραήλ είναι στο Σταυρό. Όλες οι χριστιανικές καρδιές τρέχουν στις εκκλησιές και γονατίζουν.
Στον πρωινό «εσπερινό της Αποκαθήλωσης», ακούγονται κείμενα που αναφέρονται στο Πάθος και την παράδοση του Σώματος του Χριστού στον Ιωσήφ και το Νικόδημο. Ο «τάφος ο καινός» που θα φιλοξενήσει το «Άχραντο Σώμα» είναι καταστόλιστος με λουλούδια που προσφέρει η γη του μικρού νησιού στις κοπέλες, συμμετέχοντας λες στο τάμα του, σαν ξεχύθηκαν χτες για το μάζεμα. Και τι δεν τους χάρισε!. Βιολέτες μονές, κουνούκλες διπλές, κρίνα, αγγελικές, τριαντάφυλλα, γαρύφαλλα... Οι γιρλάντες φτιάχτηκαν από λεμονανθούς. Ο ξύλινος Επιτάφιος, έχει επικρατήσει νάναι ντυμένος με βελούδινη γκρενά η μαύρη στολή, με σταυρούς και αγγελούδια στο πλάϊ, χρυσοκέντητα όλα. Σε παράλληλη τοποθέτηση, στο κουβούκλιο, βρίσκονται δύο πολύχρωμα φανάρια και στο κέντρο ο σταυρός. Θα τον περιστοιχίσουν όσοι τόχουν «τάξιμο» να τον σηκώσουν το βράδυ στην περιφορά.
Κατά την απόλυση, οι νοικοκυρές θα ετοιμάσουν το νερόβραστο κριθαράκι ή ρύζι, ραντισμένα με ξύδι μαρουλόφυλλα και το ταχίνι. «Τσουκάλι», δεν στήνεται σήμερα.
«Στην Ιερά Μονή της Πάτμου, από παλιά παράδοση ψάλλονται πολλά αρχαία μουσικά μέλη». Σ' αυτά συγκαταλέγεται και το «Φως Ιλαρόν» που ψάλλεται τις Μεγάλος γιορτές στο μοναστήρι, όπως στην πανήγυρη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, του Οσίου Χριστοδούλου, τη Μ. Παρασκευή και σ' όλες τις άλλες γιορτές»
Μετά εγκώμια , Φανάρια, εξαπτέρυγα , σταυροί, βρίσκονται στους αυλόγυρους όλων των ενοριών. Όσοι το ΄χουν «τάξιμο» να σηκώσουν τον Επιτάφιο παίρνουν τις θέσεις τους, στα άκρα. Η πομπή θα περάσει τα στενά, φιδωτά δρομάκια, ψάλλοντας «ύμνους εξοδίους». Παντού, τους ραίνουν με τα κανιά, που σκορπούν το πατινιώτικο κι μοναδικό ροδόσταμο. Όταν περνάνε από σπίτι που έχει χάσει τους νοικοκύρηδες, ή κάποιο από τα μέλη του, ο ιερέας σταματά και ψάλλει μια σύντομη δέηση.
Στη Σκάλα οι ενορίτες συναντώνται με τους επιταφίους τους στην κεντρική πλατεία αφού προηγηθεί λιτάνευση με πέρασμα και από το λιμάνι.
Ρίγη συγκίνησης προκαλεί στις πλατείες η εκπληκτική Πατμιακή απόδοση του τροπαρίου: Τον ήλιον κρύψαντα τας ιδίας ακτίνας και το καταπέτασμα του ναού διαρραγέν τω του Σωτήρος θανάτω, ο Ιωσήφ θεασάμενος προσήλθε των Πιλάτω και καθικετεύει λέγων: «Δος μοι τούτον τον ξένον, Τον εκ βρέφους ως ξένον ξενωθέντα...». Κανείς δεν θέλει να χάσει την μαγεία και τα νοήματά του!
Στην Πάτμο πιστεύουν πως τα λουλούδια και τα κεριά της εικόνας του Εσταυρωμένου και του Επιταφίου, έχουν μεγάλη φυλαχτική δύναμη. Ιδίως τα κεριά που βρίσκονται πάνω σ' αυτόν, τα οποία παίρνουν μαζί τους όταν ταξιδεύουν και τούτο για να μην συναντήσουν φουρτούνα στην θαλασσινή πορεία τους, αλλά και αν τους συντύχει να το ανάψουν και να φυλαχτούν ή κατά άλλους να το ρίξουν στη θάλασσα.

Μεγάλο Σάββατο!
Οι ετοιμασίες για το Πασχαλινό τραπέζι βρίσκουν τους κατοίκους σε κινητικότητα. Στα μοναστήρια και στις εκκλησίες το «Ανάστα ο Θεός» η το «πρώτο Ανάστα», που εδώ δεν συνοδεύεται με το χτύπημα των στασιδιών, προετοιμάζει τους πιστούς για το γεγονός της λαμπρόφορης Ανάστασης. Στις ενορίες μετα το «Χριστός Ανέστη» θα πέσουν και τα καθιερωμένα « βαρελότα» με τις πολύχρωμες φωτοβολίδες.

Την Κυριακή του Πάσχα
στον Εσπερινό της Αγάπης ο Ηγούμενος θα δώσει τα κόκκινα αυγά. Κάτι ανάλογο κάνουν και τα άλλα μοναστήρια, της Ζωοδόχου Πηγής, του Ευαγγελισμού Μητρός Ηγαπημένου και κάποιες ενορίες της Πάτμου όπως του Κάμπου όπου κατά το έθιμο προσφέρεται και καφές με πατινιώτικες πίττες.
Τη Κυριακή του Πάσχα στην πλατεία της Σκάλας, ο Δήμος και οι πολιτιστικοί Σύλλογοι του νησιού προσφέρουν στους επισκέπτες ένα πλούσιο τραπέζι με πασχαλιάτικα εδέσματα, αυγά, τυρόπιττες και ένα εντυπωσιακό θέαμα με ντόπιους χορούς όπως ο «Σιανός», τον οποίο χορεύουν οι κοπέλες ντυμένες την βαρύτιμη και ξεχωριστή πατμιακή φορεσιά, κατάλοιπο και αυτή της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Την Τρίτη του Πάσχα
γίνεται η περιφορά των εικόνων στα σπίτια της κάθε ενορίας, ένα κατάλοιπο παλιάς λατρευτικής παράδοσης που τις ήθελε να φτάνουν μέχρι τα απόμακρα χωράφια για να ζητηθεί η εύνοια του Θεού στην καλλιεργημένη γη με τις αναγκαίες βροχές.

Πηγή: www.patmostimes.gr